Dat het Diepenbeeks dialect aan het verdwijnen is, is een feit. Zoals de meeste dialecten trouwens. Dit is jammer, want een dialect heeft een heel belangrijke sociale funktie: iedereen die het dialect spreekt, behoort tot dezelfde familie. Het bindt mensen. Wie dezelfde taal bezigt, vertrouwt elkaar en zal elkaar helpen.
Vandaag spreekt iedereen AN. Het voordeel is dat we met een grotere groep mensen kunnen communiceren. Maar in ons dagelijks leven willen we helemaal niet communiceren, we willen praten, lachen, geheimen delen. Wat we willen is ons verbonden weten met die ander, we willen kameraden hebben, vriendschap voelen. Daarom is het verlies van dialecten veel meer dan de teloorgang van een lokale taal. Het is de dood van een sociaal netwerk, een vangnet, een hulplijn. En het Diepenbeeks is een heel mooi voorbeeld hiervan. Het is een sappige taal, die ons aan het lachen brengt, met heel veel nuances die we met het nuchtere AN bij lange na niet benaderen. Wie het Diepenbeeks nog machtig is, die zal dat zeker beamen.
We kunnen u nu wel enkele woordjes Diepenbeeks bijleren, maar dat maakt van u nog lang geen doorwinterde beheerser van het Diepenbeekse dialect. Maar toch, alles begint met een kleine stap. Dus, begin vandaag nog met uw Diepenbeeks aan te scherpen. Gebruik deze woorden als u met uw buurman praat en langzaam maar zeker zal je merken dat het wel lukt. En u zal in uw buur een grote vriend ontdekken! Of lees het boek ‘Dag dorp, Dag vroeger’ en geniet van de vele anekdotes verteld in het Diepenbeeks dialect.
Aan de hand van het 'Diepenbeeks leësplenkske' proberen we jullie het Diepenbeeks aan te leren. Het spreekt vanzelf dat een geboren Diepenbekenaar het best in staat is de precieze klanken te produceren die eigen zijn aan ons dialect.
Om letters aan te duiden die in het Diepenbeeks anders klinken dan in het AN hebben we aan de meeste letters iets toegevoegd: een accentje, een streepje eronder, of een tweede letter ertegenaan. Het zijn niets anders dan overeengekomen symbolen. Bovendien suggereren ze slechts benaderingen van de echte klank.
Voor zij die niet vertrouwd zijn met het Diepenbeeks dialect, geven we in de rechterkolom van onderstaande tabel, woorden waarin de beoogde klank bij benadering voorkomt. Als de uitspraak van een klinker dezelfde is in het Diepenbeeks als in het AN, komt hij in de lijst meestal niet voor. Dat is bijvoorbeeld het geval voor de letters "ee". De "ee" in het Diepenbeeks woord "beek" klinkt net hetzelfde als de "ee" in "beek" van het AN; zo klinkt de "e" in een open lettergreep hetzelfde als die in het AN. Er is geen klank-verschil tussen Diepenbeekse "beke" en AN "beken". Hetzelfde geldt voor, onder andere, "eu", "i", "ie", "oe", "ui", in achtereenvolgens "deur", "vinster" (venster), "twie" (twee), "does" (doos), "muis" (muizen).
Aan het einde van een woord wordt een lange klinker voor de leesbaarheid evenwel dubbel geschreven, zoals in "Maa ha kaa" (Moeder had 't koud), "'t Is ne sjunne boo" (Het is een mooi gebouw) of in "gee bewèès" (geen bewijs). Voor sommige Diepenbeekse klanken vinden we in het AN of in een andere taal geen voorbeelden. Ze zijn dus zeer eigen Diepenbeeks.
We gebruiken volgende afkortingen: Ndl, Fr, Dt, Eng voor respectievenlijk Nederlands, Frans, Duits, Engels.
Symbool
uit het dialectwoord (tussenhaakjes de betekenis in het Algemeen Nederlands)
klinkt ongeveer als de overeenkomstige letter(s) in het woord
a
zjat (kopje), zwat (zwart)
Ndl. kat
aa
haas (handschoen), kaad (koud)
Ndl. laat
ao
aop (aap), troan (eraan)
Fr. quand
é
vénger (vinger), dénke (denken)
Dt. Sänger
è
zètten (zetten), bèd (bed)
Eng. better
eë
zjeë (gij), geëve (geven)
Geen voorbeeld
èè
krèège (krijgen), lèè'n (lijden)
Fr. être
ei
drei (drie), wei (hoe)
Ndl. blij
èi
èin (een [vrouwelijk]), wèi (weide)
Fr. corbeille
ê
vêr (mallejan), zê'n (zaaien)
Fr. main
ie
zien (zien), hiemel (hemel)
Ndl. mier
ó
bók (boek), klók (kloek)
Geen voorbeeld
ò
hòske (haasje), bòske (baasje)
Eng. wash
ö
stök (stuk), mörref (murw)
Ndl. de
oa
hoas (huis), boat'n (buiten)
Geen voorbeeld
œ
rœr'n (rillen), tœs'n (kaarten)
Fr. leur
oe
doen (doen), sjoen (schoenen)
Ndl. vloer
oi
hoinke (haantje), moi (knikker)
Geen voorbeeld
ooë
sjooël (school) dooë (daar)
Geen voorbeeld
uu
gruun (groen), bluu'n (bloeden)
Ndl. uur
ü
lüter (zeepsop), vüt (voeten)
Ndl. nu
ù
hùd (hoofd), mùs (mus, ik moest)
Fr. feuille
sj *
sjooël (school), sjoen (schoon)
Fr. cheval
zj *
zjeë (gij), Zjang (Jan)
Ndl. joviaal
* Noot: Wanneer een 'j' niet aan een 's' of 'z' wordt toegevoegd maar aan een van de volgende medeklinkers: 'd', 'g', 'k', 'm', 'p' of 'v', vormt ze met die bepaalde medeklinker een tweeledige medeklinker; met andere woorden: ze wordt gewoon als een aanklevende 'j' uitgesproken: djoan (doorn), gjan (gaarne), kjal (kerel), mjots'm (mutsaard), pjaad (paard), vjaas (vaars)....
(Bovenstaande tabel in audio)
Een snelcursus Diepenbeeks dialect
1. Bestudeer het ‘leësplenkske’: aonjaogen (aanjagen), beër (beer), hoas (huis)
2. Leer speciale meervoudsvormen: boom - bùm, moas - muis, stoel - stül
3. Leer speciale verkleinwoordvormen: bank - bengske, deur- dörke, pot - pütsje
4. Vervang de ‘r’ door een ‘j’: bjannen (branden), gjan (graag), jonn’n (worden)
5. Laat de ‘r’ gevolgd door een ‘s’ of ‘z’ weg: kaas (kaars), aodig (aardig), kaot (kaart)
6. Spreek de eind-’n uit als er een klinker voorafgaat of een ‘d’, 'l', ‘n’, ‘r’, ‘s’ of ‘z’: sjödd’n (schudden), sjippeteër'n (klungelen, treuzelen), deroez’n (de rozen)
7. Smelt het voorzetsel samen met het lidwoord ‘de’: anne sjooël (aan de school), onnere sjaop (onder de kast), euvere beëk (over de beek)
8. Vervoeg de werkwoorden: iech gón no toas, zjeë goit no turres, heë gèt no te zènnes
9. Maak een tegenwoordig deelwoord: lopenteër’n (al lopend), slopenteër'n (al slapend)
10. Oefen de lintwormwoorden: dakumpzoenani, dooëzèkzjemiechiet, dangònniechmerr'nsoptoasaon en zeker deëkowèèsmaokedadepiepel'nhoijeëten
Diepenbeekse spraakkunst
Diepenbeekse les al zingend
Diepenbeekse uitdrukkingen, gezegden, spreuken of wijsheden
Vùl drooëd kosten (Veel moeite doen)
Da ha vùl drooëd gekost vör hum zoevêr te krèège dat ter mie goenk
Geprangd zitt'n (Geklemd zitten) Petott'n (Verstoppertje spelen)
De kènger wórre'n an't petott'n en Jefke wór ater 't sjaop gekrope. Heë kos ter nimè tösse'n aot, heë zoet geprangd.
Ma minne minnige mins - Ma minne lieve mins (wordt gebruikt om iets heel ernstig te onderlijnen)
En, hee vùl aofgezien? Aofgezien? Ma minne lieve mins heb iech aofgezien!!
Terjase börreger (Dwarsligger)
Bè oech vült niks te regel'n, zjeë zeit inn'n terjase börreger.
De rèis op gòn (Op reis gaan)
Sjooëre zèn ve de rèis op gewest en dit jooër gòn ve obbenouw de rèis op.
Waar hij zijn zinnen op zet, zal gebeuren.
Wa ter in zènne kop hèt, hèt ter ni in z'n kont.
Hij inhaleert de rook heel diep.
Heë trikt d'n dómp èin tot an z'n knièè'n.
hèèë forreke veë nog an vots
wordt vervolgt
Flooë kal vör hiel slum mins'n
Aa zoe rèèk zeit as 't wetter diep is, dan moo goed oppaas'n da zje ni in't wetter valt.
Attet zoe drüg is as been, dan moo zörreg'n da zje d'n drèèd'n hond in 't speel zeit.
At zje zoe rap zeit as de bliksem, dan goo 't noet in Keul'n heur'n donnerr'n.
Aa zoe sjerrep zeit as 'n nöl, zètt'n ze oeg doveur nog ni an 't nê'n mè nog joder an't stoppe en dan moo mesjien 't hiel dènge verzooët'n.
Aa kèind noch kiever hèit, dan hoeft zjeë noet gèin douve nimè èin te zètte.
At ze oeg onner ’n klak kónne vange, dan zie ginn’n doef nimè.
Aa onner ’t liech móit gòn, kan alleman oeg zien van aot d’n doenkel’n.
At zje de wiel vêspers zéngt, zèè noet inne kerrek me de dekst’n tèèd in e kepelleke.
Aa in Diepenbeek onner ’t klokkes ziet, mògt zje vör niks inn’n tram.
At de vaon oat stikt, moo ’r humme tegoei in ’r brók steëke, dan is de körremes oat.
Atter 't zeel aon hèt is de börreger offesjèil in dins. De minse zègge dan datter ze bókzeel aon hèt.
Aa toch 't sjaop op goit, verref dan 't plefong mer in 't persaant.
Aa zoe nlei zeit as inne gek moo oppaas’n da ze oeg ni onnerzètte want dan is de blèèdsjop oat...
Aa zoe lómp zeit as ‘t aterste van e verreke dan koo hoop en al bè èin oug kieke.
Aa zoe aad zeit as de strooët dan is de kans groet da ze euver oeg lope.
Aa zoe dempig zeit as e pjaad kan ’t toch nog zèèn da dooë minse zèn dei oeg will’n èinspann’n.
Aa zoe slum zeit as inne mins dan moo verstaand gebrœke.
Versteende lintwormwoorden
Een boomstructuur met zinnen en uitdrukkingen die als het ware kant en klaar te voorschijn komen in gesprekken. De versteende lintwormwoorden zijn gewoon van kort naar lang onder elkaar geplaatst, zonder enig inhoudelijk verband, tenzij dat hun respectieve lengte noopte om er een boompje mee op te zetten.
Daduutmiechiet
Nognizoelankleen
Haachtaggeweet'n
Ofgelùvzjemiechni?
Istakèindz'nkontzwat
Dasjansoogniminzuur
Dasmiechènnekalwaol
Foifoinoakanniechnemè
Heemiechnaovazzeleëve!
Dooësniksnemèaontedoen
Dooëhaach'nfarsannehaand
Meerkanniechtooënivazegge
Dangóniechmerrensoptoasaon
Aagòstinghèitkomdanmer'nsaof
Dalöttiechmiechgèintwiekierzègge
Blèvnogwà-zjèiddemmestèèdgenoeg
Iechhöbbedoechalzekertienkiergezèid
Zjeëzeitzoegemekkeleknivammiechaof
Goitoatmeliechofluid'nroatinnoechzètt'n
Amiechnigelùftdanmaokechoegietaneswèès
Aachgoedannemkosdanhowd'niechumopzegeziech
Dépolieshaaz'nkontnognigedrêidofzebegostenopnouwtevêcht'n
Lopdaon
Dazaodig
Tisnoazoe
Dazievanhei
Valtnoadoed
+ - + - + - + - + - + - + - +
Noakaniechnimè
Dazz'npuursjaan
Iechweet'ntoochnì
Zoe-ietlütterniligge
Dooëzèkzjemiechiet
Trèkteëntaandmeraot
Dooëheeniksaonjong!
Lœster'nsgoedhèèjong!
Attettetuuttuuttettetgoed
Weikossiechdanoaweet'n
Iechhöbbummesnikstezègge
Dooëheezjüsniksaontezègge
Dooëkoziechzjüsniksaondoen
Daduterallèinmèrvörsjoenstöns
Weeboezjeëmiechduutaondénke?
Boeveurheemiechtadannoetgezèid?
Dazdejostekierdaachdooëietvanheur
Zjemoitetzellefannehaandgehadhöbbe
Deëkowèèsmaokedadepiepel'nhoijeëten
Zoe-iethöbbiechvammeleëvenognigezien
Wazjeëtochdénktdooë'summesniksvanwooër
Zjemoitetzellefannehaandgehadhöbbevörtewetewatis
Stèknog'nsèinhaandnommiechoataadêrtdanhooch'oechoppermoul
Hadd'chvaas
Iechkannemè
Dooëheetwier
Tistraontezien
Dooëgètterwier
+ - + - + - + - + - + - + - +
Daduutmiechniks
Heenoavazzeleëve
Aachetmerr'nswies!
Waheedooënoavan?
Dooëgonogvanheur'n
Dooëkanniechnianoat
Iechsalmiecheshergeëve
Boehoiltzjeëdaddanoat?
Iechsal'chtawelnsoatlègge
Hamiechtatochjodergezèid
Dahöbbiechnognoetgeheurd
Iechsallem'nsonnerhaanneëme
Dooëtrèkkiechmiechniksvanaon
Dooëmótterz'nvoesnogeuvergeëve
Kommer'nsebòtteremmekemie-eët'n
Weëietnoagjanslaod-daseëtevörrekui
Hadderhaanvammiechaofonneuzeleër
Zjeëmoitmiechnì-énm'nropekomesjèèt'n
ZjemmichzjemmichzèiBetsjevannesmeed
Aachopnouwkosbegénn'ndandù'chzjüstsellefd'n
Aamiechtooënogoetvankaltdanbezieniechoechnoetnemè
Amiechdoezendfrangopgèftkroapiechnognìènnevlieger-iechfalnoglieverdoed!
Lùtmiechgerùs
Dagètvanallèin
Dakumpzoenani
Waheedooëaon?
Lopnoddenduvel!